19. Ul. Strzelców Bytomskich - Formacje wojskowe
Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska była autonomiczną organizacją konspiracyjną powołaną do prowadzenia nieregularnej i podjazdowej walki o przyłączenie Górnego Śląska do Polski. Powstała w 1919 r. w Katowicach i stanowiła główną polską siłę zbrojną w trakcie powstań śląskich.
Przed I powstaniem oddziały powstańcze tworzone były m.in. w oparciu o członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz Związku Śląskich Kół Śpiewaczych.
Partyzantom pomagali żołnierze wywiadu wojskowego Sztabu Generalnego Wojska Polskiego oraz obywatele Rzeczypospolitej.
Licząca około 23 tys. członków organizacja w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 rozpoczęła I powstanie śląskie. Po II powstaniu POW G. Śl. uległa formalnie rozwiązaniu. W praktyce POW G. Śl. działała jednak dalej. Ponad 9 tys. jej członków przedostało się do Polski, część wstąpiła do Wojska Polskiego, większość wróciła na Górny Śląsk.
W 1921 r. wojska powstańcze podzielono na trzy grupy operacyjne, do których wchodziły oddziały zorganizowane na wzór armii regularnej. Grupa „Północ”, dowodzona przez kpt. Alojzego Nowaka, liczyła około 9,5 tys. Grupa „Wschód”, dowodzona przez kpt. Karola Grzesika, skupiała 15 tys. ludzi. Grupa „Południe”, dowodzona przez ppłk. Bronisława Sikorskiego, dysponowała około 10 tys. ludzi.
Łącznie w oddziałach powstańczych znalazło się w maju 1921 r. około 35 tys. żołnierzy, później jednak rozrosły się one do około 60 tys. Większość z nich stanowili Górnoślązacy. Nie brakowało jednak także ochotników z pozostałych ziem polskich. Duża część oficerów była żołnierzami Wojska Polskiego. Szczególnie wielu powstańców wywodziło się z Wielkopolski. Wielkopolanami byli m.in. wojskowi dowódcy III powstania – Mielżyński i Zentkeller.
Wśród walczących w III powstaniu śląskim nie brakowało także… marynarzy. Mało tego – dowodzili oni pułkiem ułanów (bosman i podporucznik marynarki) i przejęli wszystkie (czyli 3) samochody pancerne w I dywizji. Ich zasługą było wysadzenie 2 maja 1921 roku wszystkich mostów na Odrze.
W III powstaniu śląskim sensację i zdziwienie w szeregach samych powstańców (nie mówiąc już o stronie przeciwnej) wzbudzali kawalerzyści w czerwonych spodniach. Szyli je z koców do okrywania koni. Było to jedyne, co ich łączyło – każdy z nich jeździł „na innym siodle, inną szkołą”.

Grupa powstańców z Zaborza walczących w zabrzańskim 12. pułku im. S. Czarneckiego pod dowództwem kpt. Pawła Cymsa. Od lewej: Alfons Krieger, Wojciech Wójnik, Jan Szyma, Ryszard Duda, Michał Morciszek, Filip Gwójdź.
Archiwum Państwowe w Katowicach, sygn. 12/180/750/1

Dowództwo Grupy Fryderyka Woźniaka, Toszek, lipiec 1921 r. (dr Feliks Urbanowicz, Józef Mościcki-Wieczorek, Wieleżyński, Fryderyk Woźniak, Jerzy Łapiński)
Archiwum Państwowe w Opolu,
sygn. 45/2926/341/3

Oficerowie powstańczego baonu „Kalina”. Na zdjęciu wśród stojących: por. Szuster, komendant Olesna Stanisław Szkudlarz, adiutant dowódcy baonu dr Zdzisław Londoński, por. Michalik. Wśród siedzących: por. Radlicki, dowódca baonu Stanisław Adamowicz
Archiwum Państwowe w Opolu,
sygn. 45/2926/448/5

Powstańcza placówka na północnych peryferiach Olesna. Na zdjęciu wśród stojących: dr Zdzisław Londoński (z białą opaska na ramieniu), wśród siedzących: Kocur, por. Radlicki, dowódca baonu „Kalina” Stanisław Adamowicz
Archiwum Państwowe w Opolu,
sygn. 45/2926/448/6

Maciej Mielżyński, pułkownik, dowódca III powstania śląskiego, ps. „Nowina-Doliwa", 1910-1939
NAC, sygn. 3/1/0/1/407

Sikorski Bronisław, powstaniec śląski, podpułkownik, ps. „Cietrzew", 1910-1939
NAC sygn. 3/1/0/1/410

III powstanie śląskie, Widoczni m.in.: dowódca grupy taktycznej „Bogdan" kapitan T. Kulik, zastępca dowódcy grupy operacyjnej „Wschód" podporucznik M. Chmielewski, oficer w sztabie grupy operacyjnej „Wschód" porucznik J. Szafarczyk, szef sztabu grupy operacyjnej „Wschód" Michał Grażyński, 1921 r.
NAC, sygn. 3/1/0/1/435

Fotografia grupowa dowódców baterii artylerii 1 dywizji wojsk powstańczych. Widoczny m.in. porucznik Jerzy Lgocki (oznaczony krzyżykiem), 1921 r.
NAC, 3/1/0/1/438